Zachorowania u dzieci stanowią 21 proc. zgłoszonych przypadków COVID-19 na świecie1. Dzieci z reguły przechodzą zakażenie wirusem SARS-CoV-2 łagodnie lub bezobjawowo, ale niektóre z nich są narażone na ryzyko ciężkiego przebiegu choroby, w tym pobyt w szpitalu. Może rozwinąć się też bardzo groźne powikłanie – PIMS, czyli wieloukładowy zespół zapalny po COVID-192.
Szczepienia są skuteczną ochroną dzieci przed zachorowaniem na COVID-193, którą można stosować już od 6. miesiąca życia4.
Zachorowania u dzieci stanowią 21 proc. zgłoszonych przypadków COVID-19 na świecie1. Choć większość dzieci z zakażeniem SARS-CoV-2 doświadcza bezobjawowej lub łagodnej choroby to niektóre dzieci są narażone na ryzyko ciężkiego przebiegu choroby, w tym hospitalizacji, przyjęcia na OIOM (Oddział Intensywnej Opieki Medycznej) czy w niektórych przypadkach śmierci2. Dzieci i młodzież poniżej 20. roku życia stanowią 0,4 proc. zgłoszonych zgonów z powodu COVID-19 na świecie1.
Ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19 dotyczy głównie, choć nie tylko, dzieci z chorobami współistniejącymi, takimi jak3:
wrodzona
wada serca
otyłość
astma
niedokrwistość
sierpowatokrwinkowa
choroby
neurologiczne
cukrzyca
przewlekła
choroba płuc
immunosupresja
Wiek może być również związany z ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby, a ocena danych wykazała, że wskaźniki hospitalizacji dotyczące z COVID-19 wśród dzieci i młodzieży w okresie Omikron były czterokrotnie wyższe niż wskaźniki w szczycie okresu Delta, a wśród dzieci w wieku 0-4 lata obserwowano największy wzrost wskaźników hospitalizacji. Młodzież w wieku 12–17 lat również wymagała częstszych hospitalizacji związanych z COVID-19 w porównaniu z dziećmi w wieku 5–11 lat2.
Objawy COVID-19 u dzieci mogą być podobne do objawów innych infekcji, np. przeziębienia. W celu stwierdzenia zakażenia należy wykonać test w kierunku SARS-CoV-22.
Do najczęstszych objawów COVID-19 u dzieci należą2:
Sytuacja inaczej wygląda u dzieci, które mają zaburzenia odporności (wrodzone bądź nabyte), są przewlekle chore. Wówczas objawy mogą być bardziej nasilone4.
1. UNICEF, COVID-19 confirmed cases and deaths; https://data.unicef.org/resources/covid-19-confirmed-cases-and-deaths-dashboard (dostęp: 3 sierpnia 2023 2023).
2. Centers for Disease Control and Prevention. Information for Pediatric Healthcare Providers, https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/pediatric-hcp.html (dostęp: 3 sierpnia 2023).
3. Centers for Disease Control and Prevention. COVID Data Tracker. Pediatric Data. https://covid.cdc.gov/covid-data-tracker/#pediatric-data (dostęp: 3 sierpnia 2023)
4. Pawłowska M. I wsp., Clinical Course and Severity of COVID-19 in 940 Infants with and without Comorbidities Hospitalized in 2020 and 2021: The Results of the National Multicenter Database SARSTer-PED, J Clin Med, 2023; 12(7): 2479.
Chociaż dzieci z reguły przechodzą zakażenie wirusem SARS-CoV-2 łagodniej, z mniej nasilonymi objawami, to nawet u tych, u których infekcja przebiega bezobjawowo, może dojść do powikłań po zachorowaniu1.
Podobnie jak u dorosłych, jednym z najczęstszych powikłań jest długotrwałe zmęczenie (47%), które może się ujawnić nawet kilka tygodni po przebytej infekcji i utrzymywać się również kilka, kilkanaście tygodni2. Często występującymi powikłaniami po COVID-19 są też zaburzenia oddechowe (43%) i ból głowy (35%)2.
Długo utrzymujące się powikłania po COVID-19 mogą mieć wpływ na codzienne życie dzieci. Należy tu przykładowo wymienić3:
Najgroźniejszym zespołem objawów „pocovidowych” u dzieci jest PIMS – wieloukładowy zespół zapalny1.
1. Centers for Disease Control and Prevention. Information for Pediatric Healthcare Providers, https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/pediatric-hcp.html (dostęp: 3 sierpnia 2023).
2. Walter E.B. I wsp., Evaluation of the BNT162b2 Covid-19 vaccine in children 5 to 11 years of age, N Engl J Med, 2022; 386(1): 35–46.
3. World Health Organization, A clinical case definition for post COVID-19 condition in children and adolescents by expert consensus, 16 February 2023, https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-Post-COVID-19-condition-CA-Clinical-case-definition-2023-1 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
U dzieci po zakażeniu wirusem SARS-CoV-2 może rozwinąć się bardzo groźne powikłanie – PIMS (ang. Paediatric Inflammatory Multisystem Syndrome Temporally associated with SARS-CoV-2), czyli wieloukładowy zespół zapalny po COVID-19. Dochodzi do niego zwykle po 2 do 4 tygodni po zakażeniu, głównie u dzieci w wieku szkolnym (7–10 lat), ale może wystąpić także u młodszych i starszych. PIMS może pojawić się również u dzieci, które zakażenie przeszły łagodnie lub bezobjawowo1.
Nazwa tego powikłania wiąże się z tym, że może ono dotyczyć wielu układów i narządów. Występujące objawy z podziałem na poszczególne układy to1:
układ pokarmowy – biegunka, wymioty, bóle brzucha (czasem bardzo silne, nasuwające podejrzenie zapalenia wyrostka robaczkowego),
układ oddechowy – duszności w klatce piersiowej, kaszel, utrudnione oddychanie,
układ krążenia – zbyt niskie lub zbyt wysokie ciśnienie, tętno, omdlenia, zaburzenia rytmu serca, obrzęk dłoni i stóp,
układ moczowy – zmniejszona ilość wydzielanego moczu,
układ neurologiczny – nietypowe zachowania dziecka, apatia, nadmierna senność, bóle głowy, karku, szyi.
1. Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia. PIMS – zespół pocovidowy u dzieci, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/pims-zespol-pocovidowy-u-dzieci (dostęp: 3 sierpnia 2023).
2. European Centre for Disease Prevention and Control, Rapid risk assessment: Paediatric inflammatory multisystem syndrome and SARS-CoV-2 infection in children, https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/paediatric-inflammatory-multisystem-syndrome-and-sars-cov-2-rapid-risk-assessment (dostęp: 3 sierpnia 2023).
PIMS, czyli
zespół pocovidowy u dzieci
PIMS (ang. Paediatric Inflammatory Multisystem Syndrome Temporally associated with SARS-CoV-2) – określane jako wieloukładowy zespół zapalny po COVID-19 – to bardzo groźne powikłanie u dzieci, które może się rozwinąć po zakażeniu wirusem SARS-CoV-2.
Kluczowe jest odizolowanie dziecka od osób, u których już zostało stwierdzone zakażenie lub które wykazują objawy grypopodobne, kaszlą, kichają. Zaleca się również stosowanie podstawowych zasad higieny, do których należą: częste mycie rąk wodą z mydłem (zwłaszcza po przyjściu z zewnątrz) czy kichanie i kasłanie tylko w chusteczkę lub w zgięcie łokcia1. Aktualnie nie obowiązuje stosowanie dystansu społecznego ani noszenie maseczek. Wyjątek ten dotyczy szpitali, przychodni, aptek2.
Skuteczną ochroną3 dzieci przed zachorowaniem na COVID-19 są szczepienia, które można stosować już od 6. miesiąca życia4. Szczepionki mRNA podane zgodnie ze schematem charakteryzują się wysoką skutecznością w zapobieganiu zachorowaniu na COVID-19 u dzieci i młodzieży3.
Szczepienia stanowią też skuteczną ochronę przed hospitalizacją. Jak wskazują badania, u dzieci w wieku 12-18 lat obniżają o 93 proc. ryzyko pobytu w szpitalu z powodu COVID-19. Wśród dzieci przebywających w szpitalu większość była niezaszczepiona5.
Warto pamiętać, iż lepiej dziecko chronić niż leczyć. Nie można przewidzieć, czy objawy u dziecka, które ulegnie zakażeniu, będą łagodne, czy ciężkie6,7.
W Polsce szczepienia przeciw COVID-19 są prowadzone zgodnie z Narodowym Programem Szczepień8.
Szczepienia dla dzieci są realizowane w trzech grupach wiekowych:
6 miesięcy–4 lata
5–11 lat
12–18 lat
i w odpowiednich do wieku dawkach pediatrycznych.
Aktualny schemat szczepień dla dzieci i młodzieży jest dostępny na stronie:
https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jaka-szczepionke-przeciw-covid-19-podajemy-dzieciom-i-mlodziezy%C2%A0
1. Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia. Przestrzeganie higieny chroni przed koronawirusem, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/przestrzeganie-higieny-chroni-przed-koronawirusem (dostęp: 3 ierpnia 2023).
2. Dystans społeczny i maseczki, https://www.gov.pl/web/koronawirus/dystans-spoleczny-i-maseczki (dostęp: 31 maja 2023).
3. Tian F. I wsp., Safety and efficacy of COVID-19 vaccines in children and adolescents: A systematic review of randomized controlled trials, J Med Virol, 2022; 94(10): 4644–4653.
4. Serwis Rzeczypospolitej Polskiej. Szczepienia dzieci, www.gov.pl/web/szczepimysie/szczepimy-dzieci (dostęp: 3 sierpnia 2023).
5. Kuehn B.M., COVID-19 Vaccine Highly Effective Against Adolescent Hospitalizations. JAMA, 2021; 326(20): 2002.
6. World Health Organization, COVID-19: symptoms and severity, https://www.who.int/westernpacific/emergencies/covid-19/information/asymptomatic-covid-19 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
7.World Health Organization, Coronavirus disease (COVID-19); https://www.who.int/health-topics/coronavirus#tab=tab_3 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
8. Serwis Rzeczypospolitej Polskiej. Narodowy Program Szczepień przeciw COVID-19, https://www.gov.pl/web/szczepimysie/narodowy-program-szczepien-przeciw-covid-19 (dostęp: 3 sierpnia2023).
Dzieci z zaburzeniami odporności są szczególnie narażone na cięższy przebieg COVID-19 i poważniejsze powikłania, dlatego wymagają większej ochrony przed zakażeniem wirusem SARS-CoV-2. Dotyczy to szczególnie dzieci, które są1:
Dzieci z zaburzeniami odporności z ryzykiem ciężkiego przebiegu COVID-19 powinny być traktowane jako priorytetowa grupa do szczepienia przeciw COVID-192.
Aktualny schemat szczepień dla dzieci i młodzieży jest dostępny na stronie:
https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jaka-szczepionke-przeciw-covid-19-podajemy-dzieciom-i-mlodziezy
1. Serwis Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny, Jaki wygląda schemat szczepienia przeciw COVID-19 osób z zaburzeniami odporności?
https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jak-powinien-wygladac-schemat-szczepienia-przeciw-covid-19-osob-z-ciezkimi-zaburzeniami-odpornosci (dostęp: 3 sierpnia 2023)
2. Serwis Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny, Dawka przypominająca szczepionki przeciw COVID-19 dla dzieci w wieku 5-11 lat, https://szcepienia.pzh.gov.pl/dawka-przypominajaca-szczepionki-przeciw-covid-19-dla-dzieci-w-wieku-5-11-lat (dostęp 3 sierpnia 2023).
Kilka dobrych porad1,2:
Należy ubrać dziecko tak, aby dostęp do miejsca, w które zostanie podana szczepionka, był łatwy.
Dziecko nie powinno na szczepienie przychodzić na czczo, tylko zjeść wcześniej pełnowartościowy posiłek.
Nieco starszym dzieciom (kilkuletnim) warto poczytać książeczkę, opowiedzieć jakąś historię, aby odwrócić uwagę od szczepienia.
zachowywać dystans, ograniczać bliski kontakt z osobami mającymi objawy infekcji, takie jak przeziębienie lub grypa,
Jeszcze przed szczepieniem można zaplanować jakąś wspólną atrakcję do zrealizowania później.
Dobrze jest pochwalić małego pacjenta, że był taki dzielny, okazać mu więcej ciepła i czułości.
Jeśli dziecko zacznie dopytywać, czy będzie bolało, nie należy go oszukiwać, że nie będzie, ale nie powinno się go też straszyć.
Można wytłumaczyć, na czym polega szczepionka (dostosowując przekaz do wieku malucha), porównać ją np. do lekkiego ukłucia.
Aby oswoić dziecko ze szczepieniem, można wcześniej pobawić się razem w „szczepienie” w domu.
1. Serwis Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny. Jak rozmawiać z dzieckiem o szczepieniach?, https://szczepienia.pzh.gov.pl/ze-szczepieniami-na-ty/jak-rozmawiac (dostęp: 3 sierpnia 2023).
2. Centers for Disease Control and Prevention, Before, During, and After Shots, https://www.cdc.gov/vaccines/parents/visit/before-during-after-shots.html (dostęp: 3 sierpnia 2023).
Szczepienia przeciwko infekcji koronawirusowej pomagają zmniejszyć zagrożenie1 dziecka przed zachorowaniem na COVID-19. Jeśli jednak dziecko zachoruje, to zakażenie przebiegnie łagodnie lub bezobjawowo. Nie będzie zagrożeniem dla innych, zwłaszcza dla osób starszych i tych z osłabionym układem odpornościowym2.
Niepożądane odczyny poszczepienne, tzw. NOP-y, występują rzadko i najczęściej mają umiarkowany lub łagodny przebieg. Ich możliwe postaci to: ból, zaczerwienienie lub obrzęk w miejscu wstrzyknięcia szczepionki, niewielka gorączka, ból głowy, dreszcze, ból mięśni, zmęczenie – ustępujące w ciągu kilku dni po szczepieniu. Można im zaradzić domowymi sposobami, stosując zimne okłady w miejscu aplikacji szczepionki, środki przeciwgorączkowe (zabroniona aspiryna), nawadnianie organizmu. W przypadku niepokojących objawów, większego dyskomfortu, objawów nieustępujących po kilku dniach lub pogorszenia stanu zdrowia dziecka należy skontaktować się z lekarzem3,4,5.
Ciężkie reakcje poszczepienne, które mogłyby być przyczyną długotrwałych problemów zdrowotnych, występują bardzo rzadko i są mało prawdopodobne po szczepieniu przeciwko COVID-194.
1. Tian F. I wsp., Safety and efficacy of COVID-19 vaccines in children and adolescents: A systematic review of randomized controlled trials, J Med Virol, 2022; 94(10): 4644–4653.
2. Centers for Disease Control and Prevention, Children, https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/pediatric-hcp.html (dostęp: 3 sierpnia 2023).
3. Centers for Disease Control and Prevention, Before, During, and After Shots, https://www.cdc.gov/vaccines/parents/visit/before-during-after-shots.html (dostęp: 3 sierpnia 2023).
4. Serwis Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny. FAQ o szczepieniach przeciw COVID-19 dzieci w wieku 5-11 lat, https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/faq-o-szczepieniach-przeciw-covid-19-dzieci-w-wieku-5-11-lat (dostęp: 3 sierpnia 2023).
5. Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia. Zaszczep swoje dziecko, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/zaszczep-swoje-dziecko (dostęp: 3 sierpnia 2023).
Zachorowania u dzieci stanowią znaczną część zgłoszonych przypadków COVID-19.
to dzieci i młodzież poniżej 20. roku życia6
U dzieci z COVID-19
mogą wystąpić poważne
objawy wymagające
pobytu w szpitalu7
Dzieci do 2. roku życia są nawet 2–3 razy bardziej narażone na ciężki przebieg COVID-19 niż dzieci w wieku 6-17 lat8
Na ogół dzieci przechodzą COVID-19 łagodnie. U niektórych małych pacjentów może jednak dojść do POWAŻNYCH POWIKŁAŃ, tj. wieloukładowego zespołu zapalnego PIMS, pojawiającego się także u dzieci, które przebyły COVID-19 bezobjawowo11.
Szczepienia przeciw COVID-19 mają potwierdzony profil bezpieczeństwa9,12,13
i skutecznie chronią14 dzieci przed zachorowaniem.
Powody, dla których warto zaszczepić dziecko przeciw COVID-19
SZCZEPIENIA CHRONIĄ PRZED ZACHOROWANIEM – Szczepionki mRNA podane zgodnie ze schematem charakteryzują się wysoką skutecznością w zapobieganiu ciężkiemu przebiegowi COVID-19 u dzieci i młodzieży14
SZCZEPIENIA CHRONIĄ PRZED POBYTEM W SZPITALU Obniżają o 93% ryzyko pobytu w szpitalu z powodu COVID-19 (dzieci w wieku 12-18 lat). Wśród dzieci przebywających w szpitalu większość była niezaszczepiona15
LEPIEJ DZIECKO CHRONIĆ NIŻ LECZYĆ
Nie można przewidzieć, czy objawy u dziecka, które ulegnie zakażeniu, będą łagodne, czy ciężkie16,17
1. European Centre for Disease Prevention and Control, SARS-CoV-2 variants of concern as of 23 March 2023, https://www.ecdc.europa.eu/en/
covid-19/variants-concern (dostęp: 3 sierpnia 2023).
2. World Health Organization, Weekly epidemiological update on COVID-19 – 26 October 2021, https://www.who.int/publications/m/item/weeklyepidemiological-
update-on-covid-19---26-october-2021 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
3. Pawłowska M. I wsp., Clinical Course and Severity of COVID-19 in 940 Infants with and without Comorbidities Hospitalized in 2020 and 2021: The
Results of the National Multicenter Database SARSTer-PED. J Clin Med, 2023; 12(7): 2479.
4. Komunikat nr 15 Ministra Zdrowia w sprawie szczepień przeciw COVID-19 dzieci 5-11 lat; https://www.gov.pl/web/zdrowie/komunikat-nr-15-
ministra-zdrowia-w-sprawie-szczepien-przeciw-covid-19-dzieci-5-11-lat (dostęp: 3 sierpnia 2023).
5. Komunikat nr 30 Ministra Zdrowia w sprawie szczepień przeciw COVID-19 dzieci w wieku 6 mc – 4 lata; https://www.gov.pl/web/zdrowie/
komunikat-nr-30-ministra-zdrowia-w-sprawie-szczepien-przeciw-covid-19-dzieci-w-wieku-6-mc---4-lata (dostęp: 3 sierpnia 2023).
6. UNICEF, COVID-19 confirmed cases and deaths, https://data.unicef.org/resources/covid-19-confirmed-cases-and-deaths-dashboard (dostęp: 3 sierpnia 2023).
7. European Centre for Disease Prevention and Control, COVID-19 in children and the role of school settings in transmission-second update, 8.07.2021;
https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/COVID-19-in-children-and-the-role-of-school-settings-in-transmission-secondupdate.
pdf (dostęp: 3 sierpnia 2023).
8. Woodruff R.C. I wsp., Risk Factors for Severe COVID-19 in Children. Pediatrics, 2022; 149(1).
9. Walter E.B. I wsp., Evaluation of the BNT162b2 Covid-19 vaccine in children 5 to 11 years of age. N Engl J Med, 2022; 386(1): 35–46.
10. World Health Organization, A clinical case definition for post COVID-19 condition in children and adolescents by expert consensus, 16 February 2023;
https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-Post-COVID-19-condition-CA-Clinical-case-definition-2023-1 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
11. Pac M., Migdał M., Czy powinniśmy szczepić dzieci przeciw COVID-19? Almanach, 2021; 16(4).
12. Daley M.F., ACIP COVID-19 vaccines work group, Vaccine Recommendations and Guidelines of the ACIP. Centers for Disease Control and
Prevention – MMWR Morb Mortal Wkly Rep, 19.05.2022.
13. Comirnaty – Charakterystyka Produktu Leczniczego. Aktualizacja z 9.03.2023.
14. Tian F. I wsp., Safety and efficacy of COVID-19 vaccines in children and adolescents: A systematic review of randomized controlled trials. J Med Virol,
2022; 94(10): 4644–4653.
15. Kuehn B.M., COVID-19 Vaccine Highly Effective Against Adolescent Hospitalizations. JAMA, 2021; 326(20): 2002.
16. World Health Organization, COVID-19: symptoms and severity; https://www.who.int/westernpacific/emergencies/covid-19/information/
asymptomatic-covid-19 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
17. World Health Organization, Coronavirus disease (COVID-19); https://www.who.int/health-topics/coronavirus#tab=tab_3 (dostęp: 3 sierpnia
2023).
DOWIEDZ SIĘ, JAK ZAPISAĆ SIĘ NA SZCZEPIENIE PRZECIW COVID-19
Informacja dotycząca organizacji programu szczepień przeciw COVID-19 znajduje się w Komunikacie Ministra Zdrowia nr 34 z dnia 17.11.2023 r.
Sprawdź informacje na:
1. UNICEF, COVID-19 confirmed cases and deaths, https://data.unicef.org/resources/covid-19-confirmed-cases-and-deaths-dashboard (dostęp: 3 sierpnia 2023).
2. Centers for Disease Control and Prevention. Information for Pediatric Healthcare Providers, https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/pediatric-hcp.html (dostęp: 3 sierpnia 2023).
3. Tian F. i wsp., Safety and efficacy of COVID-19 vaccines in children and adolescents: A systematic review of randomized controlled trials, J Med Virol, 2022; 94(10): 4644–4653.
4. Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, Szczepienia dzieci, www.gov.pl/web/szczepimysie/szczepimy-dzieci (dostęp: 3 sierpnia 2023).