COVID-19
co powinieneś wiedzieć

COVID-19 to choroba zakaźna wywołana przez wirusa SARS-CoV-2 należącego do rodziny koronawirusów (łac. Coronaviridae). Wirusy te często mutują i mają zdolność szybkiego rozprzestrzeniania się, przez co mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi¹. Między innymi dlatego SARS-CoV-2 stał się pierwszym koronawirusem pandemicznym, który powoduje COVID-19 z wysokim odsetkiem zgonów na całym świecie. Jak wskazują statystyki, pandemia COVID-19 jest uznawana za jedną z 10 najcięższych w historii pod względem liczby śmiertelnych przypadków².

Koronawirusy, które znane są już od lat, zawdzięczają nazwę charakterystycznej budowie. Oglądając je pod mikroskopem, na ich zewnętrznej części można zobaczyć otoczkę przypominającą kształtem koronę³. Koronawirusy wywołują u ludzi zakażenia dróg oddechowych. Najczęściej towarzyszą im gorączka, kaszel, duszność, ból mięśni i zmęczenie. Czasem występuje utrata węchu i smaku. Objawy COVID-19 miewają różne nasilenie, zakażenie może też przebiegać bezobjawowo¹.

Najcięższe zachorowania na COVID-19 mogą prowadzić do trudności w oddychaniu z powodu zapalenia płuc lub ostrej niewydolności oddechowej¹. Możliwe są także inne poważne powikłania po przechorowaniu COVID-19 zagrażające życiu lub zdrowiu, które mogą się pojawić zarówno u dorosłych, jak i u dzieci^4,5.

SARS-CoV-2 charakteryzuje łatwość rozprzestrzeniania się¹. Wirus przenosi się głównie drogą kropelkową w trakcie mówienia czy oddychania przez usta, ale przede wszystkim podczas kaszlu lub kichania.

Chorobę można odróżnić od innych infekcji tylko za pomocą odpowiednich testów na obecność zakażenia wirusem SARS-CoV-2⁶.

Wirus SARS-CoV-2 stale mutuje, co oznacza, że wciąż będą się pojawiać jego nowe warianty⁷. Obecnie dominującym wariantem jest Omikron odpowiadający za większość przypadków zachorowań⁸.

COVID-19 i jego powikłania nadal są groźne. Szczepienia stanowią skuteczny sposób zapobiegania ciężkiemu przebiegowi choroby^9,10.

Dane wskazują, że wirus SARS-CoV-2 po raz pierwszy pojawił się na początku grudnia 2019 roku w Wuhan (Chiny), a następnie bardzo szybko rozprzestrzenił się na inne kraje. Charakteryzuje go duża zmienność, czyli pojawianie się kolejnych mutacji¹.

Najpowszechniejsze dotychczas warianty to: pierwotny (z Wuhan), Alfa, Beta, Gamma oraz Delta. Obecnie wariantem dominującym na całym świecie jest Omikron, który pojawił się w listopadzie 2021 roku². W styczniu 2023 roku wykryto podwariant Omikronu (XBB.1.5), któremu nadano nazwę Kraken³. Ten wariant wirusa jest bardzo zakaźny i szybko infekuje kolejne osoby. W kwietniu bieżącego roku stwierdzono kolejny, nowy podwariant Omikrona o powszechnej nazwie Arcturus⁴. Charakteryzuje go jeszcze większa szybkość rozpowszechniania się niż poprzednika.

Objawy COVID-19 spowodowane przez wariant Omikron wirusa SARS-CoV-2

U dzieci zakażenie Omikronem wywołuje zwykle podobne objawy jak u osób dorosłych, choć mogą także występować zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, ból brzucha, biegunka lub wymioty, a nawet wysypka skórna⁵. Obecnie, w dobie dominacji wariantu omikron, obserwuje się też coraz częstsze reinfekcje, czyli ponowne zakażenie tym samym koronawirusem⁶.

SARS-CoV-2 jest bardzo szybko ewoluującym typem wirusa o bardzo licznych podwariantach². Znajdują się one pod stałym monitoringiem Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO).

W celu ochrony przed objawami COVID-19 zaleca się szczepienia w schemacie podstawowym oraz dawki przypominające (boosterowe), które aktualnie są realizowane szczepionkami adaptowanymi do wariantu Omikron⁷.

Wskazanie do hospitalizacji to przede wszystkim saturacja poniżej 94 proc., gorączka powyżej 39 stopni Celsjusza (utrzymująca się ponad dobę, oporna na leki), nieustępujący kaszel, duszności, ból w klatce piersiowej, spadek ciśnienia poniżej 90/60, zaburzenia świadomości².

Leczenie COVID-19

Nie należy zwlekać z wykonaniem testów na obecność zakażenia wirusem SARS-CoV-2 i z szukaniem pomocy lekarskiej, gdy pojawiły się objawy zakażenia, nawet jeśli są one stosunkowo łagodne. Aby leczenie było skuteczne, należy je wdrożyć najlepiej w ciągu 3–5 dni od pojawienia się niepokojących objawów. Szybkie rozpoczęcie terapii lekami przeciwwirusowymi zmniejsza ryzyko rozwinięcia się ciężkiej postaci COVID-19 oraz hospitalizacji³.

W sytuacji izolacji domowej zaleca się leczenie podstawowe, tj. rozpoczęcie terapii przeciwwirusowej (do 5. doby od wystąpienia objawów choroby), ze szczególnym uwzględnieniem chorych z ryzykiem ciężkiego przebiegu COVID-19. Leków stosowanych podczas takiej terapii nie powinny przyjmować kobiety w ciąży oraz karmiące piersią. Istotne jest przestrzeganie wytycznych lekarza oraz monitorowanie przebiegu leczenia⁴.

Zalecane jest też leczenie wspomagające, tj. leki przeciwgorączkowe, odpoczynek, nawodnienie organizmu, leki przeciwkaszlowe w przypadku uporczywego kaszlu oraz kontrola saturacji tlenowej z wykorzystaniem pulsoksymetrów. Nie zaleca się stosowania glikokortykosteroidów, antybiotyków i leków przeciwgrypowych⁴.

Kiedy pacjent jest hospitalizowany, lekarz może podjąć decyzję o wdrożeniu odpowiedniego leczenia, które zależy m.in. od stadium choroby oraz stanu chorego i objawów⁴. 

O czym poinformować lekarza

W przypadku pojawienia się niepokojących objawów COVID-19, wymagających konsultacji z lekarzem, osoby z grup ryzyka powinny poinformować go również o chorobach współistniejących i przyjmowanych lekach. Jest to ważne, zwłaszcza że niektóre z nich mogą obniżać odporność. Nie należy jednak tych leków odstawiać.

Osoby, które nie należą do grup ryzyka, ale mają niepokojące symptomy, powinny powiedzieć o nich lekarzowi. Nie należy pomijać nawet tych objawów, które nie kojarzą się z koronawirusem, np. mdłości, wymiotów, zmniejszonego oddawania moczu, biegunki. Lekarz powinien zostać też poinformowany o ewentualnych alergiach pacjenta.

Zakażenie SARS-CoV-2, czyli wirusem wywołującym COVID-19, diagnozuje się badając wydzielinę górnych dróg oddechowych pobraną drogą wymazu z nosogardła. Testy mogą wykrywać materiał genetyczny wirusa lub jego białka (antygeny).

Jeśli chory ma objawy kwalifikujące do testu na COVID, to lekarz podstawowej opieki zdrowotnej może wystawić skierowanie na jego wykonanie. Takie zlecenie może również wystawić lekarz dyżurujący w ramach nocnej lub świątecznej opieki zdrowotnej, lekarz w ramach opieki paliatywnej i hospicyjnej oraz świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych przy opiece długoterminowej².

Test diagnostyczny wykrywający zakażenie koronawirusem może także służyć jako narzędzie samokontroli – do kupienia w aptece oraz samodzielnego wykonania w domu.

W Polsce wynik testu antygenowego jest traktowany podobnie jak wynik testu genetycznego, przy czym test genetyczny jest bardziej dokładny³. Nieco inaczej może być jednak w przypadku podróży zagranicznych, dlatego przed takim wyjazdem należy się upewnić, czy negatywny wynik testu antygenowego uprawnia do wjazdu na teren danego kraju.

Wirus SARS-CoV-2 nadal jest niebezpieczny, ciągle pojawiają się nowe podwarianty⁴. Sposobem na ograniczenie zakażeń tym wirusem może być wykonywanie testów covidowych oraz stosowanie zasad izolacji w przypadku uzyskania pozytywnego wyniku. Przebyta choroba może powodować poważne powikłania po przebyciu COVID-19 zagrażające życiu lub zdrowiu⁵.

Zarówno COVID-19, jak i grypa to choroby zakaźne układu oddechowego¹. Są one jednak wywoływane przez różne wirusy. Obecny wariant Omicron powodujący COVID-19 rozprzestrzenia się znacznie łatwiej niż poprzednie warianty oraz wirus grypy ². Ponadto u części zakażonych osób wywołuje dużo poważniejsze objawy, a chory może zakażać innych przez dłuższy czas niż osoba z grypą. Niemniej warto chronić się przed każdym z wirusów, stosując odpowiednią profilaktykę.

Nie można odróżnić grypy sezonowej od COVID-19 na podstawie samych objawów, dlatego konieczne jest zrobienie odpowiedniego testu covidowego. Można go też wykonać jako tzw. testy combo, czyli 3w1. Umożliwiają one wykrycie zakażenia wirusami grypy (typu A lub B), koronawirusem lub wirusem RSV³. W rzadkich przypadkach test może wykrywać równoczesne zakażenie obydwiema chorobami, wiążące się z cięższym przebiegiem infekcji. COVID-19 może też powodować długotrwałe powikłania utrzymujące się nawet do kilku miesięcy po chorobie, np. zmęczenie, duszność, zaburzenia snu, zaburzenia lękowe, tzw. mgła mózgowa (mgła covidowa) i inne objawy neurologiczne⁴.

W przypadku zarówno grypy, jak i COVID-19 skuteczną ochroną przed zachorowaniem są szczepienia¹.

5 maja 2023 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zniosła stan zagrożenia epidemicznego o zasięgu międzynarodowym. Rekomenduje się jednak przestrzeganie zaleceń wprowadzonych przez konkretne kraje na swoim terytorium¹.

Zasady przekraczania granic związane z pandemią oraz szczegółowe ograniczenia zależą od decyzji władz sanitarnych danego kraju. W ostatnich miesiącach wiele państw całkowicie zrezygnowało z ograniczeń i kontroli sanitarnych przy przekraczaniu granic lub złagodziło restrykcje wobec podróżujących².

Regulacje dla podróżujących na bieżąco monitoruje Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Powietrznych (ang. International Air Transport Association – IATA). Szczegółowe zasady obowiązujące w danym kraju wraz z datą wprowadzenia przepisów i odnośnikami do lokalnych portali władz sanitarnych publikowane są na www.iatatravelcentre.com/world.php.

COVID-19 jest chorobą szczególnie niebezpieczną dla osób z tzw. grup ryzyka. Należący do nich pacjenci narażeni są na ciężki przebieg infekcji¹, mogą wymagać leczenia szpitalnego, intensywnej opieki medycznej, a poważne powikłania po COVID-19 mogą zagrażać życiu i zdrowiu². Szczepienia są skutecznym sposobem zapobiegania ciężkiemu przebiegowi COVID-19^3,4.

W przypadku stwierdzenia COVID-19 należy zminimalizować kontakty chorego z innymi ludźmi, a nawet odizolować go od pozostałych domowników. Obecnie dominujący wariant Omikron jest bardzo zakaźny i szybko infekuje kolejne osoby².

Szczepienia – dawka przypominająca

Skutecznym sposobem zapobiegania ciężkiemu przebiegowi choroby są szczepienia^3,4. Zaleca się ich stosowanie w schemacie podstawowym oraz przyjmowanie dawek przypominających, które pomagają podtrzymać ochronę przed COVID-19 wywołaną nowymi wariantami wirusa^5,6. Odporność na zachorowanie z upływem czasu staje się bowiem coraz mniejsza.

Obecnie można zaszczepić każdego, kto skończył 6. miesiąc życia⁷, o ile nie istnieją ku temu przeciwwskazania. Dodatkowo osoby w wieku powyżej 5 lat mogą przyjąć dawkę przypominającą, a powyżej 12 lat – drugą dawkę przypominającą.