Koniec stanu zagrożenia epidemicznego, 
czy to koniec ryzyka?

W oficjalnym komunikacie, wydanym 5 maja 2023 roku, Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) podała: „Z wielką nadzieją ogłaszam, że globalny stan zagrożenia spowodowany COVID-19, dobiegł końca. COVID-19 przestał stanowić zagrożenie dla zdrowia”. Ale WHO podkreśla też, iż cały czas powinniśmy zachować czujność, monitorować nowe przypadki oraz analizować ewentualne kolejne mutacje koronawirusa, gdyż SARS-CoV-2 nas nie opuścił i nie zniknął¹.

Na to, że nadal powinniśmy liczyć się z ryzykiem pojawienia się kolejnych wariantów wirusa SARS-CoV-2, zwraca uwagę wielu ekspertów, podkreślając, że należy wyciągać wnioski z przebiegu dotychczasowych zakażeń. Chociaż przestaliśmy się bać wirusa, oswoiliśmy się z nim, mamy środki do ochrony (szczepienia) i do leczenia, on wciąż jest wśród nas i dla wielu osób (grupy ryzyka) w dalszym ciągu stanowi zagrożenie¹.

„Jeżeli nie wyciągniemy wniosków z tego, co się wydarzyło od czasu, kiedy w mieście Wuhan wykryto pierwsze przypadki zakażenia nowym koronawirusem, zawiedziemy przyszłe pokolenia” – podkreśla dyrektor generalny WHO, Tedros Adhanom Ghebreyesus¹.

Nowe zasady w Polsce 

W naszym kraju, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia, stan zagrożenia epidemicznego spowodowany zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 został zniesiony 1 lipca 2023 roku. W praktyce oznacza to m.in. anulowanie obowiązku noszenia maseczek ochronnych w szpitalach, przychodniach, aptekach oraz innych placówkach medycznych – z zastrzeżeniem, iż w przypadku zagrożenia wewnątrzszpitalnego kierownik placówki nadal będzie miał prawo taki obowiązek wprowadzić².

W mocy zostaną utrzymane certyfikaty covidowe i system Ewidencji Wjazdu do Polski (EWP). Resort zdrowia w uzasadnieniu tej decyzji podaje, że system EWP oraz unijne cyfrowe zaświadczenia covidowe są wciąż niezbędne dla prawidłowego monitorowania sytuacji związanej z zakażeniami SARS-CoV-2 w kraju³.

Odbudowa życia społecznego i gospodarki

Zniesienie obostrzeń oznacza zmiany w różnych obszarach ludzkiej aktywności – zachowań osobistych, socjalnych, społecznych, zawodowych, systemowych (głównie w ochronie zdrowia). Może to oznaczać powrót do aktywności sprzed pandemii, ale też pojawienie się całkiem nowych zachowań bądź utrwalenie nawyków do tej pory nie zawsze respektowanych (np. tych związanych z higieną osobistą, częstszym myciem rąk itp.). 

Po zniesieniu stanu zagrożenia epidemicznego w wielu przepisach wprowadzono zalecenia przejściowe, najczęściej 3- lub 6-miesięczne, które dają czas na przystosowanie się do zmian. Okres przejściowy (180 dni) dotyczy np. powrotu do wykonywania badań medycyny pracy³.

Nowe szczepionki na sezon jesienno-zimowy

Choć wciąż niejasna wydaje się sprawa sezonowości koronawirusa, eksperci podkreślają, że w okresie jesienno-zimowym szczepienia przeciwko COVID-19 są szczególnie zalecane, a wręcz konieczne. W tym czasie nasz organizm jest bardziej osłabiony, a tym samym bardziej narażony na infekcje. Dodatkowo trzeba liczyć się z zakażeniami wirusem grypy i wirusem RSV. „Wirusa SARS-CoV-2 nie można porównywać z innymi patogenami, np. wirusem grypy, ponieważ COVID-19 nie jest chorobą sezonową. Na chwilę obecną wydaje się, że pora roku nie ma wpływu na przenoszenie się wirusa. Problemem dla systemów ochrony zdrowia może być jednak fala atakujących w okresie jesienno-zimowym wirusów grypy i koronawirusa, dlatego szczepienia zarówno przeciwko grypie, jak i koronawirusowe, są wręcz konieczne” – mówi Margaret Harris, rzeczniczka WHO⁷.

15 czerwca 2023 roku eksperci Komitetu Doradczego ds. Szczepionek i Powiązanych Produktów Biologicznych (ang. Vaccines and Related Biological Products Advisory Committee, VRBPAC) przy amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration, FDA) opracowali zalecenia dotyczące wyboru wariantu wirusa SARS-CoV-2, który powinien zostać włączony do zaktualizowanych szczepionek przeciwko COVID-19 w sezonie 2023/2024. Wskazano, że do składu monowalentnej szczepionki rekomendowany jest wariant the XBB.1.5 (Kraken). Ocenia się bowiem, iż obecnie dominującą w Europie i w innych częściach świata jest rodzina XBB podwariantów Omikrona. Producenci szczepionek już intensywnie pracują nad dostarczaniem zaktualizowanych zgodnie z zaleceniami, monowalentnych szczepionek, odpowiadającym aktualnym potrzebom epidemiologicznym, uwzględniając wariant  wariant XBB.1.5⁸.

Europejska Agencja Leków (ang. European Medicines Agency, EMA) oraz Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ang. European Centre for Disease Prevention and Control, ECDC) proponują również uproszczone podejście do stosowania nowych szczepionek:

Rozwój nowych szczepionek

Obecnie na świecie testowanych jest co najmniej kilkanaście szczepionek podawanych nie w iniekcjach, ale w aerozolu, jak również w postaci tabletek. Dużą nadzieję naukowcy pokładają w szczepionkach donosowych, czyli tych w postaci aerozolu. Większość z nich będzie przeznaczona do stosowania jako dawki przypominające u osób, które otrzymały podstawową serię szczepionek. „Szczepionka w takiej postaci może wzmocnić mechanizmy obronne już w jamie nosowej, czyli na pierwszym odcinku dróg oddechowych, aby wirus nie mógł się tam replikować. To byłby święty Graal” – mówi dr Ellen Foxman, immunolog ze Szkoły Medycznej Yale. – „Jeśli to zadziała, istnieje nadzieja, że odporność śluzówkowa spowolni rozwój nowych wariantów koronawirusa i ostatecznie pomoże opanować pandemię”⁹.

Nowe szczepionki, niezależnie od tego, w jakiej formie będą podawane, według oceny WHO powinny być ukierunkowane tylko na warianty XBB – jako przewidywalnie najbardziej dominujące¹⁰.
 

Szczepienia w przyszłości 

Światowe organizacje działające w obszarze zdrowia (WHO, EMA, VRBPAC) cały czas monitorują zmieniającą się sytuację związaną z koronawirusem. Opracowały one wskazania, które w przyszłości mogą wpłynąć na kształtowanie programu szczepień przeciw COVID-19. Organizacje te wskazują, aby zamiast dawek przypominających była tylko jedna dawka szczepionki podobnie jak to jest w przypadku szczepionki przeciwko grypie¹¹.

Konieczność monitorowania sytuacji i gotowość na możliwe przyszłe wyzwania – tak w największym skrócie można określić perspektywy na przyszłość po zakończeniu stanu zagrożenia epidemicznego w Polsce, jak i w innych krajach. Na to składają się nie tylko działania decydentów, ekspertów z różnych dziedzin, ale też świadomość społeczna w zakresie prewencji, która wymaga wzmacniania. Z każdej pandemii ludzkość wychodzi bogatsza o nowe doświadczenia, w przyspieszonym tempie powstają nowe technologie wykrywania chorób, leki czy szczepionki¹².